Tropem Kolberga w Zagłębiu Dąbrowskim

Pod koniec października 2014 r. w Muzeum Zagłębia w Będzinie odbyło się podsumowanie projektu dokumentacyjno-badawczego „Tropem Kolberga - etnograficzne badania terenowe Zagłębia Dąbrowskiego", mającego na celu ochronę oraz popularyzację dziedzictwa kulturowego Zagłębia Dąbrowskiego. Teren ten bogaty kulturowo, w którym ścierają się elementy z obszarów Małopolski i Górnego Śląska, jest badawczo w niewielkim stopniu spenetrowany. Stąd też potrzeba pochylenia się nad obecną kondycją tradycyjnych zwyczajów i obrzędów dorocznych oraz rodzinnych, a także udokumentowania tradycyjnego budownictwa. Etnograficzne badania terenowe przeprowadzane były w tandemach badawczych złożonych z doświadczonych i praktykujących etnografów oraz studentów etnologii, a ponadto we współpracy z różnymi instytucjami, podjęte zostały także mini badania etnograficzne przeprowadzone przez dzieci i młodzież z wybranych miejscowości Zagłębia Dąbrowskiego. W czasie trwania projektu przeprowadzana była na bieżąco dokumentacja fotograficzna tradycyjnego budownictwa, która wiązała się z założeniem kart do istniejących zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. Dokonano również rejestracji fotograficznej i video wybranych obrzędów praktykowanych na terenie objętym przez projekt. Efektem tych prac jest wędrująca wystawa fotografii oraz publikacja filmów prezentujących wybrane obrzędy uchwycone na obszarze Zagłębia Dąbrowskiego. Wiele unikalnych i zanikających zwyczajów, występujących m.in. na terenie powiatu będzińskiego zaprezentowano po raz pierwszy w tak ciekawej formie. Turki, poświęcenie pól, misie czy wspomnienie św. Błażeja, to zwyczaje, które nadal spotkać można w terenie. Na terenie Gminy Siewierz nadal praktykowany jest zwyczaj święcenia wina i pękania skał. Projekt „Tropem Kolberga – terenowe badania Zagłębia Dąbrowskiego” był projektem wielowątkowym. Pierwszym działaniem był tzw. etap szkolny, czyli krótkie badania etnograficzne pięciu wybranych zwyczajów dorocznych oraz rodzinnych prowadzone przez współpracujące szkoły, ośrodki kultury oraz stowarzyszenia w dziesięciu miejscowościach Zagłębia Dąbrowskiego. Do współpracy zaproszono m.in.: Zespół Szkolno-Przedszkolny w Żelisławicach.  Drugim zadaniem projektu było przeprowadzenie kwestionariuszowych badań terenowych. Badania te, prowadzone według rozbudowanego kwestionariusza badawczego dotyczącego zwyczajów i obrzędów dorocznych oraz rodzinnych, dobyły się w czerwcu i lipcu w 24 wsiach i miejscowościach leżących na terenie zagłębiowskich gmin i parafii, w tym parafii Żelisławice. Łącznie etnografowie zebrali 100 wywiadów z 103 informatorami, niejednokrotnie uzyskując ciekawe informacje pozwalające zaplanować i wykonać dokumentację fotograficzną lub filmową uroczystości kościelnej bądź rodzinnej. W ramach prowadzonych badań pozyskano także fotografie z albumów rodzinnych, dokumentujące życie mieszkańców poszczególnych miejscowości. Na terenie parafii Żelisławice przeprowadzono 10 wywiadów z 8 kobietami i 2 mężczyznami w tym z 4 mieszkańcami wsi Leśniaki, z 5 osobami zamieszkałymi w Żelisławicach i 1 osobą z Dziewek. Najstarszy informator miał 89 lat, a najmłodszy 59 lat. Spotkania (wywiady) trwały po kilka godzin.  Trzecim etapem projektu przyczyniającym się do dokumentacji obrzędów i zwyczajów było wykonanie cyklu fotografii uroczystości kościelnych, zachowań ludycznych oraz obrzędów rodzinnych. Zdjęcia wykonano w 28 miejscowościach leżących na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. W Leśniakach i Żelisławicach dokumentowane były m.in. pękanie skał, zielone świątki, nabożeństwo majowe, odpust parafialny, ostatki, i inne.  Projekt został zrealizowany przez Regionalny Ośrodek Kultury w Katowicach we współpracy z Muzeum Zagłębia w Będzinie.  Osobom, które brały udział w projekcie składamy serdeczne podziękowania, nie tylko za miłe przyjęcie, ale za ogromną wiedzę i zaangażowanie.